Kazimierz Grochmalski - Traktat o marionetkach

Autor:   Kazimierz Grochmalski

Tytuł: „Traktat o marionetkach"

Wydawnictwo:  NAUMOV CEE

ISBN: 978-83-94999-50-6

Data wydania: 10 sierpnia 2018

Liczba stron: 91

„A jednak nienawiść wygrywa, bezwzględna, bez wybaczania, bez filozoficznej jąkaniny 

(fragment utworu Nienawiść i miłość)

Mieszkamy na terenie kraju, w którym czasem trudno odnaleźć coś pozytywnego. Patrzymy na realia życia naszych zachodnich i (w mniejszym stopniu) południowych sąsiadów i często zastanawiamy się, gdzie jako naród popełniliśmy błąd. Wszak gdzieś musi być przyczyna, że inni zarabiają więcej, są bardziej szanowani i szczęśliwsi niż my. Z drugiej strony jako Polacy z natury jesteśmy raczej malkontentami, którzy widzą świat w czarnych barwach. Czy w związku z tym, powinniśmy ukrywać to, co nas boli? Niekoniecznie, bowiem uświadomienie sobie istnienia konkretnego problemu jest pierwszym krokiem do jego rozwiązania. Być może właśnie z tego założenia wyszedł Kazimierz Grochmalski, oddając w ręce swoich czytelników Traktat o marionetkach.

Rozpoczynanie przygody z nowym autorem od jego traktatu filozoficzno-politycznego jest dość odważnym posunięciem.  Zupełnie nie spodziewałam się, że do moich rąk trafi utwór, będący niejako manifestem części pokolenia dzisiejszych pięćdziesięcio-sześćdziesięciolatków o prawicowych, a czasem ultraprawicowych poglądach. W związku z powyższym już po kilku utworach zbioru wiedziałam, że jako osoba nieznająca z autopsji czasów komunizmu, nie będę umiała do końca utożsamić się z ogromnym poczuciem frustracji, które wyziera niemal z każdego wiersza autora.

W przypadku Grochmalskiego trudno, bowiem oprzeć się wrażeniu, że gorzkie spojrzenie poety na współczesne problemy wynika z olbrzymiego rozczarowania tym, co nastąpiło w naszym kraju w okresie przemiany ustrojowej. Poniekąd trudno dziwić się pesymizmowi wynikającemu ze zderzenia marzeń z rzeczywistością. Wszak, gdy walczono o demokrację w latach osiemdziesiątych, mało kto zastanawiał się, jak nasze społeczeństwo upora się z czasami transformacji. Lata dziewięćdziesiąte okazały się ogromnym poligonem doświadczalnym. Z jednej strony otworzyły się przed nami nowe możliwości, którymi się zachłysnęliśmy, ale równocześnie nagle zdaliśmy sobie sprawę z uchybień, które do tej pory były zamiatane pod dywan.

Fotografia autorstwa Macieja Hadrycha ze spektaklu Historia piękna Teatru Maya

Autor skupia się m.in. na znanych nam wszystkim zjawiskach takich jak konformizm, konsumpcjonizm i spłaszczenie relacji międzyludzkich.  Twórca nie oszczędza nikogo. Winni są wszyscy: księża, urzędnicy, feministki, Niemcy, homoseksualiści, Rosjanie, Żydzi, a w końcu zwykli, szarzy ludzie, którym jest w zasadzie wszystko jedno. Trudno się jednak temu dziwić, gdyż Traktat o marionetkach przedstawia świat bez nadziei. Czy zatem istnieje jakieś rozwiązanie? Odpowiedź wynikająca z tego tomiku nie jest jednoznaczna. Metafizyczna puenta zbioru - przynajmniej dla mnie - nie jest satysfakcjonująca.

Analizując każdy utwór wspomnianego zbioru oddzielnie oraz szukając ogólnego przesłania można podążyć przynajmniej dwoma ścieżkami interpretacyjnymi. Pierwsza z nich może nieco mniej widoczna jest związana z porównaniem ilustracji tomiku z mrocznym przekazem. Na początku na rysunkach dominuje czerń, by wraz z kolejnymi grafikami nabierać kolorów. Ta iskra optymizmu jednak coraz bardziej kontrastuje z sytuacją podmiotu lirycznego, który nie widzi wyjścia z sytuacji, co zmusza czytelnika do samodzielnego szukania odpowiedzi na zadawane przez poetę pytania. W tej koncepcji, fundamentalny może okazać się wiersz Na mostku, który wzywa do całkowitej zmiany aktualnego porządku. Równocześnie, patrząc ma ten sam utwór można odkryć w nim sarkazm, który może świadczyć o zupełnie innym przekazie.

Praca Anny Lenartowicz  do tomiku Traktat o marionetkach

Sama, żyjąc w dość konserwatywnym środowisku, wielokrotnie słyszałam argumenty, na które powołuje się Kazimierz Grochmalski. W trakcie lektury tomiku, zdałam sobie sprawę, że w niektórych kwestiach stoimy z panem profesorem po przeciwnych stronach barykady. Nie mogę podzielić stanowiska podmiotu lirycznego, który stanowczo wyklucza niektóre punkty widzenia.  Bardzo daleka jest mi również ciągła analiza współczesnych problemów przez pryzmat niewykorzystanych szans. Oczywiście, o historii powinniśmy pamiętać, ale czy to oznacza, że głównym celem powrotów do przeszłości jest ciągłe rozdrapywanie ran oraz budowanie murów między ludźmi? Odpowiedzcie sobie sami!

 W Traktacie o marionetkach dostrzegłam dużo nietolerancji i agresji słownej, co skłoniło mnie do zestawienia tego zbioru z tzw. ,,językiem nienawiści”. Publikacja jest nasycona bardzo sugestywnym i ostrym językiem narracji, który niemal nie daje szansy na konstruktywny dialog pomiędzy osobami o odmiennych poglądach. Może nieco naiwnie wierzę w to, że niezależnie od tego, w jakie wartości wierzymy, możemy przynajmniej spróbować zrozumieć racje drugiej strony. Problem jednak w tym, że dużo prościej jest odgradzać się od oponentów niż użyć mądrych argumentów, aby ich przekonać do swoich racji. Doskonale widać to, obserwując poziom polskich debat politycznych. Łatwo, bowiem zauważyć, że parlamentarzyści z dużą łatwością znajdują problemy, którymi obarczają członków innych frakcji. Bardzo rzadko jednak dochodzi do opracowania wspólnych rozwiązań, umożliwiających uniknięcie podobnych sytuacji w przyszłości. Z publikacji Kazimierza Grochmalskiego można wysnuć smutny wniosek, że wiele lat komunizmu ukształtowało w nas opresyjny styl komunikacji, którego nie da się zmienić z dnia na dzień.

Praca Anny Lenartowicz  do tomiku Traktat o marionetkach

Trudno jednoznacznie polecić lub odradzić lekturę Traktatu o marionetkach z racji silnego nacechowania politycznego. Niewątpliwie w tym dopracowanym stylistycznie tomiku widać punkt widzenia pewnej części naszego społeczeństwa, które ma pełne prawo do prezentacji swoich poglądów. Autor kontrastując swój ból z plastycznymi opisami przyrody oraz sytuacjami z życia codziennego na pewno skłania czytelnika do przemyśleń. Odbiorcy o skrajnie prawicowych poglądach będą ten tomik kochać. Ich oponenci pewnie nie raz rzucą książką o ścianę. Znajdą się też tacy, dla których Traktat o marionetkach będzie miernikiem, dzięki któremu sami odkryją, jakie są ich preferencje polityczne.  Trzeba jednak liczyć się z tym, że omawiana publikacja ma mocną – niekoniecznie pozytywną - siłę oddziaływania i warto mieć to na uwadze przed rozpoczęciem lektury.

Za egzemplarz recenzencki dziękuję autorowi.